نکات قابل توجه در رابطه با مدیران تصفیه

تصفیه شرکت متعاقب بحث انحلال یا ورشکستگی مطرح می شود و از آن جا که یک شرکت به محض اعلام ورشکستگی یا انحلال نمی تواند به امور مربوط به شرکت به فوریت خاتمه دهد و شناسایی و محاسبه بدهی ها و مطالبات و تعیین اولویت پرداخت و وصول مطالبات و انجام امور ناتمام مستلزم مطالعه، بررسی، تدقیق و تدبیر امور مختلف است بر این اساس قانونگذار موضوع تصفیه را جهت تدبیر و تمشیت امور شرکت پس از اعلام انحلال و ورشکستگی تمهید و تعیین کرده است.
به موجب ماده 213 قانون تجارت در شرکت های سهامی و شرکت های با مسئولیت محدود و شرکت های تعاونی امر تصفیه به عهده مدیران شرکت است مگر اینکه اساسنامه یا اکثریت مجمع عمومی شرکت ترتیب دیگری مقرر داشته باشد.
به استناد مواد 203 و 213 منظور از مدیران شرکت، آخرین مدیرانی هستند که انحلال در زمان آن ها تحقق یافته است و یا به عبارتی انحلال بعد از انتخاب آن ها صورت پذیرفته است.

شروع مدت ماموریت مدیران تصفیه

به موجب ماده 211 لایحه قانون تجارت، با تعیین مدیران تصفیه اختیارات مدیران شرکت خاتمه می یابد و مدیران تصفیه عهده دار امور شرکت می شوند. اموال و دفاتر و اسناد شرکت را تحویل می گیرد و به عنوان نماینده شرکت با استفاده از اختیارات گسترده خویش نسبت به امر تصفیه اقدام می کنند.

حدود اختیارات مدیران تصفیه

به موجب ماده 212 لایحه، مدیران تصفیه نماینده شرکت در حال تصفیه اند و برای امر تصفیه از اختیارات لازم برخوردار می باشند. محدود کردن اختیارات مدیران تصفیه باطل و کان لم یکن است یعنی مطلقاَ بلااثر است نه این که فقط در مقابل ثالث بلااستناد باشد. این مقرره برخلاف آن چیزی است که در ماده 118 لایحه در خصوص مدیران شرکت سهامی گفته شده است زیرا محدود کردن اختیارات مدیران شرکت سهامی فقط مقابل ثالث غیرقابل استناد است.

1. طرح دعوا
2. ارجاع دعوا به داوری
3. حق سازش
4. تعیین وکیل در دعاوی
 

ممنوعیت معامله مدیر تصفیه
تنها محدودیتی که با توجه به ماده 213 لایحه بر مدیران تصفیه اعمال شده این است که مدیران تصفیه با وجود اختیارات گسترده نمی توانند داموال شرکت در حال تصفیه را به خود یا به اقارب خود تا درجه ی چهارم از طبقه اول و دوم انتقال دهند.
این انتقال چه به صورت کلی و چه به صورت جزئی ممنوع است.
لازم به ذکر است انتقال دارایی به خود مدیر تصفیه چه سهامدار باشد و چه خارج از سهامداران باطل است.
طبق بند 2 ماده 269 لایحه، برای مدیر تصفیه ای که اموال یا اعتبارات شرکت در حال تصفیه را بر خلاف منافع شرکت یا برای مقاصد شخصی یا برای شرکت یا موسسه دیگری که خود به طور مستقیم یا غیرمستقیم در آن ذینفع می باشد مورد استفاده قرار دهند مسئولیت جزایی پیش بینی شده است.

مدت ماموریت مدیران تصفیه

به موجب ماده 214 لایحه، مدت ماموریت مدیران تصفیه توسط مجمع عمومی فوق العاده یا دادگاهی که حکم به انحلال می دهد تعیین می گردد و در هر صورت این مهلت از 2 سال نباید تجاوز کند. چنانچه در پایان این مهلت به هر علتی ماموریت مدیران تصفیه خاتمه نیافت آنان با ذکر علت و تشریح تدابیری که برای خاتمه تصفیه شرکت در نظر گرفته اند تمدید مدت ماموریت خود را خواستار رمی شوند. اگر دادگاه مدیران تصفیه را منصوب کرده باشد تمدید مهلت آن نیز با دادگاه است و اگر شرکت آنان را برگزیده باشد تمدید مهلت با مجمع عمومی عادی صاحبان سهام است. به موجب بند 4 ماده 268 لایحه، در صورتی که در خاتمه دوره تصدی مدیر تصفیه بدون آنکه تمدید مدت ماموریت خود را خواستار شوند به عملیات خود ادامه دهند ضمانت اجرای جزایی پیش بینی شده است.
در بحث هیات مدیره تمدید مدت ماموریت وجود ندارد.

تنظیم حساب های مالی در مدت تصفیه

در طول مدت تصفیه مدیران تصفیه همه ساله باید مجمع عمومی عادی را دعوت کنند و صورت دارایی منقول و غیرمنقول، ترازنامه و حساب سود و زیان و گزارش عملکرد خود را به مجمع مزبور تسلیم کند و در صورتی که به این تکلیف عمل نکنند در بند 3 ماده 268 لایحه ضمانت اجرای جزایی پیش بینی شده است.
نظار تصفیه
به موجب ماده 218 لایحه، در دوران تصفیه انتخاب بازرس در قانون پیش بینی نشده و ممکن است بنا به تصمیم اساسنامه یا مجمع عمومی فوق العاده یک یا چند نفر به عنوان عضو ناظر تعیین شوند تا چنانچه در عملکرد مدیران تصفیه تخلفی مشاهده شود به مجمع عمومی عادی گزارش دهند.
ناظران شرکت نیز مانند بازرسان باید همه ساله مانند دوران پیش از انحلال به مجمع عمومی عادی گزارش دهند و هر صاحب سهم نیز مانند دوران پیش از انحلال می تواند از عملیات و حساب های شرکت مطلع شوند.
انتخاب ناظر تصفیه طبق ظاهر قانون الزامی نیست اگرچه به عقیده دکتر پاسبان، برخلاف ظاهر قانون انتخاب عضو ناظر الزامی می باشد.

مجامع عمومی در دوران تصفیه

تا زمانی که امر تصفیه خاتمه نیافته است مدیران تصفیه همه ساله باید مجمع عمومی عادی را دعوت نموده و گزارش عملکرد خود را به مجمع بدهند. در صورتی که مدیران تصفیه به این تکلیف قانونی عمل نکنند، در بند 3 ماده 268 ضمانت اجرای جزایی پیش بینی شده است و پس از آن ناظر مکلف به دعوت است و اگر ناظر دعوت نکند و یا اینکه اساساَ ناظر پیش بینی نشده باشد دادگاه به تقاضای هر ذینفع حکم به تشکیل مجمع عمومی می دهد.
به موجب ماده 221 لایحه، ترتیب دعوت و تشریفات تشکیل مجمع مانند دوران پیش از انحلال است. به عنوان مثال دعوت از مجمع در آگهی دعوت درج می شود و فاصله بین تاریخ نشر آگهی و تاریخ جلسه مجمع نباید کمتر از 10 روز و بیشتر از 40 روز باشد.

دعوت از مجمع عمومی و عدم تشکیل

به موجب ماده 222 لایحه، چنانچه مجمع عمومی عادی دو مرتبه دعوت شود ولی تشکیل نگردد مدیران تصفیه مکلفند گزارش خود را به انضمام ترازنامه و حساب سود و زیان در روزنامه شرکت منتشر کنند.

تقسیم اموال شرکت

وقتی امر تصفیه آغاز شده باشد چنانچه اموالی برای شرکت باقی مانده باشد مشخص است که سهامداران می خواهند هر چه زودتر این اموال بین آن ها تقسیم شود. در این میان بدیهی است که اگر شرکت در حال تصفیه دین موجلی داشته باشد باید به میزانی که مدیون است از اموال خود کنار بگذارد تا وقتی که سررسید دین فرا برسد به اندازه کافی مال وجود داشته باشد. علی الاصول شرکت باید بداند که به چه میزان و به چه کسانی بدهکار است.

لزوم انتشار آگهی قبل از تقسیم اموال شرکت

ممکن است طلبکارانی وجود داشته باشند که شرکت از طلب آنان آگاه نباشد و لذا لازم است بستانکاران احتمالی دعوت شوند تا اسناد طلب ادعای خود را مطرح کنند. به موجب ماده 225 لایحه، بدین منظور سه نوبت آگهی هر یک به فاصله یک ماه در روزنامه رسمی و روزنامه شرکت منتشر می شود و 6 ماه از تاریخ انتشار اولین آگهی به بستانکاران احتمالی مهلت داده می شود تا به شرکت مراجعه و اسناد طلب خود را ابراز کنند. چنانچه قبل از انقضای این 6 ماه دارایی شرکت بین صاحبان سهام تقسیم شود مدیران تصفیه باید خسارت بستامکارانی را که به طلب خود ترسیده اند جبران نمایند.
دفاتر و اسناد و سایر مدارک نیز باید تا ده سال از تاریخ اعلام ختم تصفیه محفوظ بماند و مدیران تصفیه هم زمان با اعلام ختم تصفیه باید آن را به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم کنند.

تقسیم دارایی در مدت تصفیه

به موجب ماده 223 لایحه، آن قسمت از دارایی نقدی شرکت که در مدت تصفیه مورد احتیاج نیست بین صاحبان سهام به نسبت سهام تقسیم می شود به شرط آمکه حقوق بستانکاران ملحوظ و معادل دیونی که هنوز موعد تادیه آن نرسیده است موضوع شده باشد.
در صورت عدم لحاظ دیون موجل در بند 2 ماده 269 ضمانت اجرای جزایی پیش بینی شده است.

شیوه تقسیم دارایی شرکت پس از مدت تصفیه

به موجب ماده 224 لایحه، در نهایت وقتی که تعهدات شرکت به طور کامل انجام شد و تمامی دیون پرداخت گردید از باقیمانده اموال اگر چیزی مانده باشد ابتدائاَ به مصرف بازپرداخت مبلغ اسمی سهام می رسد و سپس به ترتیبی که در اساسنامه مقرر شده است بین صاحبان سهام تقسیم می کنند در این مرحله نیز ممکن است عده ای با استفاده از سهام ممتاز یا سهام موسس سهم بیشتری ببرند، اما در بازپرداخت مبلغ اسمی سهام تفاوتی میان دارندگان سهام ممتاز و موسس و عادی وجود ندارد.

عزل

به موجب ماده 216 لایحه، " مدیر یا مدیران تصفیه توسط همان مرجعی که آنان را انتخاب کرده است قابل عزل می باشند."
اگر مدیر تصفیه توسط دادگاه انتخاب شده باشد عزل با دادگاه است اما اگر توسط مجمع عمومی فوق العاده انتخاب شده باشد عزل با مجمع عمومی عادی می باشد.